Bossen hebben meerdere functies: ze leveren hout, bieden bescherming, dienen als recreatiegebieden en vormen habitats voor dieren, planten en schimmels. Duurzaam bosbeheer combineert deze ecologische, economische en sociale functies. Dit betekent dat de biodiversiteit, productiviteit, regeneratieve capaciteit en vitaliteit van het bos behouden blijven. De ministeriële conferentie over de bescherming van bossen in Europa in 1993 bevestigde dit, wat resulteerde in regels die ervoor gezorgd hebben dat Europa (naast Azië) het enige continent is waar bosgebieden en houtvoorraden blijven groeien. Wereldwijd zijn bossen echter bedreigd door bosbranden en illegale houtkap.

Om bossen te behouden als leefgebied, economische bron, CO2-reservoir en leverancier van hernieuwbare grondstoffen moet een einde komen aan illegale houtkap, industriële kaalkap en monoculturen - zoals die in delen van Europa nog worden toegepast.

De uitdaging van klimaatverandering

Klimaatverandering stelt bossen op de proef: lange droogteperioden, bosbranden en plagen bedreigen hun functies en veroorzaken extreme schommelingen in de houtprijzen. Ook hun rol in de bescherming tegen lawines en modderstromen, evenals hun recreatieve functie, komen in gevaar. Voor de toekomst moeten bossen klimaatbestendig worden. Ze moeten op de lange termijn voldoen aan de volgende criteria:

• regeneratieve capaciteit en veerkracht
• blijvende koolstofopslag
• productie van hernieuwbare grondstoffen (en dus vervanging van fossiele grondstoffen)

Actief, klimaatslim bosbeheer kan dit bereiken door maatregelen zoals

• het vergroten van de soortenrijkdom
• het gebruik van duurzame zaden en plantgoed
• het beheren en uitdunnen van het bos
• de regulering van wildpopulaties

de multifunctionaliteit van het bos.

"Actief en bijna-natuurlijk bosbeheer speelt een cruciale rol in de lange termijn bescherming en het behoud van het complexe, multifunctionele bosecosysteem. Dit beheer helpt de biodiversiteit en belangrijke habitats voor dieren en planten te behouden, de bodem te beschermen, de waterkwaliteit te verbeteren en, last but not least, koolstof op te slaan. Daarnaast draagt het bij aan regionale werkgelegenheid en zorgt het voor de beschikbaarheid van hout, een hernieuwbare grondstof die in Europa voldoende aanwezig is."
Georg Eret, hoofd van het bosgebied Klausen van de Österreichische Bundesforste AG

Het bos van de toekomst

In Europa is een proactieve bosomschakeling naar het aanplanten van klimaatbestendige boomsoorten en gemengde bossen essentieel voor een positief langetermijneffect op het klimaat.[1] Soortenrijke gemengde bossen zijn veerkrachtig en goed uitgerust om klimaatverandering te weerstaan.

Door stijgende temperaturen, droogte en plagen zal het aandeel van sparren onder 600 meter boven zeeniveau in de toekomst sterk afnemen. Resistentere soorten, zoals douglassparren, lariksen en zilversparren, zullen hen vervangen. Loofbomen, zoals eiken en esdoorns, die goed tegen droogte kunnen, zullen een belangrijke rol spelen. Edele loofboomsoorten, zoals tamme kastanje en walnoot, zullen ook toenemen, wat bijdraagt aan de biodiversiteit en het creëren van meer habitats voor zeldzamere soorten.

Gemengde bossen produceren op lange termijn meer hout doordat bomen sneller groeien in een diverse omgeving. Het mengen van schaduwtolerante boomsoorten met boomsoorten die veel licht nodig hebben blijkt daarbij effectief te zijn[2].

Hout als grondstof: ecologische verantwoording

Er is veel discussie over het gebruik van hout als koolstofopslag. Sommigen pleiten ervoor om hout in het bos te laten om CO2 te binden, om zo de klimaatdoelstellingen van de EU te behalen. Berekeningen suggereren dat er tegen 2050, het beoogde jaar van klimaatneutraliteit, meer koolstof in het bos opgeslagen zal worden als er geen hout wordt verwijderd. Echter, deskundigen benadrukken dat duurzaam bosbeheer andere tijdsdimensies moet overwegen, aangezien de groei van bomen perioden van meer dan 100 tot 150 jaar omvat.

Een nieuw onderzoek in heel Europa heeft aangetoond dat in onbeheerde bossen een groot deel van de houtproductie verloren gaat aan dood hout. Natuurlijke concurrentie leidt ertoe dat 5 à 20 procent van de bomen jaarlijks afsterft.[3] Jonge bomen zijn betere CO2-opslagplaatsen dan oude, en herbebossing kan daarom meer koolstofdioxide binden dan onbeheerde, verouderde bossen. Toch is een bepaalde hoeveelheid dood hout belangrijk voor het behoud van habitats voor planten, dieren en schimmels.

"Door het beheer worden de bomen verwijderd voordat ze natuurlijk afsterven, waardoor de ingrepen op een optimaal moment voor klimaatbescherming plaatsvinden. Het hout kan vervolgens worden verwerkt tot houtproducten die CO2 opslaan of fossiele brandstoffen vervangen."
DI Dr. Peter Mayer, hoofd van het Federaal Onderzoekscentrum voor Bossen (BFW)

De ecologische aanvaardbaarheid van houtgebruik hangt ook af van het systeem van vraag en aanbod. Duurzaam houtverbruik, lange levensduur van houtproducten en uitgebreide recycling zijn cruciaal voor een duurzame, klimaatvriendelijke houtindustrie. Hout als bouwmateriaal zorgt voor langdurige opslag van CO2 in gebouwen en meubels en vereist minder energie voor winning en verwerking dan andere bouwmaterialen.

Het gebruik van hout als brandstof, in de vorm van houtblokken en pellets, aan het einde van de cascade vervangt fossiele brandstoffen, zoals ruwe olie of aardgas, en draagt bij aan de bio-economie[4] en de bijbehorende politieke en economische strategieën. Dit bevordert de energieonafhankelijkheid van Europa en creëert waardeketens met inkomsten en banen.

Certificeringen voor houtproducten

Er zijn diverse certificeringen en normen voor houtproducten zoals energiehout, die ecologisch, economisch en sociaal duurzaam bosbeheer garanderen. De twee bekendste internationale keurmerken zijn

• PEFC (Program for the Endorsment of Forest Certifictation)
• FSC (Forest Stewardship Council)

PEFC en FSC hebben veel gemeen, beide certificeren op basis van de volgende criteria:

• de juiste operationele planning voor de omvang van het bos
• het duurzame beheer
• de bescherming van de biodiversiteit en speciale aandacht voor beschermde gebieden
• de optimalisatie van natuurlijke grondstoffen in producten
• het gebruik van boomsoorten die geschikt zijn voor de locatie

De verschillen tussen de labels zitten in details zoals het gebruik van pesticiden of het specifieke certificeringsproces.

RIKA plant bomen voor een groenere toekomst

Duurzame milieubescherming is een kernwaarde van RIKA. Als onderdeel van een herbebossingsproject plantten RIKA-medewerkers ongeveer 450 bomen op een terrein van 1600 m² nabij hun productiefabriek in Adlwang, Opper-Oostenrijk. Dit gebied werd omheind om het gemengde bos te beschermen en de jonge bomen krijgen regelmatig onderhoud om optimaal te kunnen groeien.

Bronnen: www.umweltbundesamt.de, Zuschnitt 91 (December 2023, proHolz Austria), www.wald-der-zukunft.at, www.klimafitterwald.at, www.bfw.gv.at, www.waldhilfe.de, www.topagrar.com, www.hswt.de, www.bundesforste.at

[1] Details en verdere informatie in de studie „Klimaeffiziente Nutzung holzbasierter Ressourcen (KlimaHolz)“. Gepubliceerd op: www.hswt.de
[2] Gezamenlijk onderzoek door TU Dresden, Leuphana Universiteit Lüneburg, Martin Luther Universiteit Halle-Wittenberg, Universiteit van Leipzig, Universiteit van Montpellier en het Duitse Centrum voor Integratief Onderzoek naar Biodiversiteit (iDiv) Halle-Jena-Leipzig. Resultaten gepubliceerd in: Science Advances
[3] Studie door Hans Pretzsch in samenwerking met het Federaal Onderzoekscentrum voor Bossen (BFW). Gepubliceerd in: Boseconomie en Bosbeheer, nr. 544/2023
[4] Bio-economie is een duurzaam economisch concept dat fossiele grondstoffen (grondstoffen en energiebronnen) vervangt door hernieuwbare grondstoffen. Dit concept richt zich op het aanpakken van wereldwijde uitdagingen zoals klimaatverandering, voedselonzekerheid en milieuvervuiling.